عالم برزخ، ماهیت و ویژگی ها

برزخ عالمی است که در قوس صعودی بعد از عالم ناسوت و قبل از عالم قیامت کبری واقع شده، و از نظر زمانی در طول عالم ماده، و از نظر مکانی در ملکوت همین عالم قرار دارد. برزخ، عالمی حقیقی و روحانی است، که اجسام مثالیه و نوریه تا نفخ صور دوم در آن زندگی می کنند. عرفا در اصطلاح خود از آن به غیب محالی یا عالم مثال تعبیر کرده اند. مفسرین و متکلمین نیز از آن به عالم برزخ، و حکمای اسلامی به عالم خیال منفصل تعبیر نموده اند. ویژگی مشترک تمام این تعابیر، اشاره به عالم بعد از مرگ می باشد. زندگی بعد از مرگ مرحله ای از جریان تکامل انسان است، که در ضمن آن انسان ها به نتیجه تکامل کسب شده خود دست می یابند. ماهیت عالم برزخ را می توان از دو جنبه ذاتی و نوع سنخیت آن با عالم ماده، مورد بررسی قرار داد. واژه برزخ که سه مرتبه در قرآن به کار رفته، تنها در سوره مومنون به صراحت بر عالم برزخ دلالت دارد. در آیات دیگری نیز اشاراتی را می توان یافت که به صورت غیرمستقیم بر این امر دلالت دارد؛ در این زمینه می توان به مواردی از قبیل زنده بودن شهیدان، عرضه عذاب و نعمت در صبح گاهان و شام گاهان، بشارت فرشتگان به نعمت های فعلی، وعده اجر کامل در قیامت، و دوباره مردن و زنده شدن مردگان، اشاره کرد. روایاتی را نیز که درباره برزخ وارد شده است می توان در انواعی مانند ماهیت عالم برزخ، قالب مثالی انسان، مکان و ارتباط عالم برزخ با عالم دنیا دسته بندی کرد. عالم مثال و خیال، ملکوت عالم ماده، وجود نظام شب و روز، برزخ نداشتن متوسطین و مستضعفین برخلاف مومنان و کافران خالص، فقدان شفاعت، سرنوشت های اختصاصی و مجزا، فشار قبر و سوال قبر، از ویژگی هایی است که برای عالم برزخ ذکر شده است.